gipuzkoakultura.net
Hamalauduna horrela presentatzen zaigu: 10 A/10B/10A/10B // 10C/10D/10C/10D // 10E/10E/10F // 10G/10G/10F.21
Lehendabiziko poemaren tituluak berak denboratik kanpo eta beraz "gesta"-rendako egokia den kondaketa batean kokatzen gaitu22. Bertikalitate eta birilitatea hastapenetik azpimarartzen direlarik:
Aineza gal bizia goiz batez,
Iskilidun, ixil eta zutik
Guduan, lur zahar hunen maitez,
Mendietan etsaien eskutik.Ainendi hil gazterikan, nihaur,
Ikurrinik et'ikurrik gabe,
Ezpainetan othoitzik ez, burhau
Itzalik ez, baikor, ez herabe.
Ikustekoa da zer inportantzia handia duten, G. Durand-en banaketari 23 jarraikiz, eguneko eremuko hitzek: goiz, gazterikan,iburhau /tzalik ez, baikor, ez herabe eta nola beren ingururuan agertzen zaigun birilitatearen alor semantikoa, erran nahi da bertikalitatea, agresibitatea, arma eta gerlaren aipamena: iskilidun, guduan, zutik.
Badakigu Mirandek gustuago darabilala gudu sustantiboa frantzikotik datorren gerla /gerra baino. Zeren, haren ustez, gudu germaniarrengandik heldu baitzaigu, eta beraz organizatzeko ahala, eta beraz zibilizazioa... Ez dezakegu ikuspegi hori nazional-sozialismotik bereiz eta bereziki hain suharki Hitler- ek eta SSek laudat zuten gerlariaren itxuratik. Pundu hori ez bada kontutan hartzen ez dezakegu behar den bezala uler testu honetan dagon azpiko gaia. Hona gai horru buruz Mirandek 1951eko artikulu batean ekarri argitasun batzu:
Gure arbaso zaharrei buruz zehatzapen guti dakigu; Historian agerrtzen orduko, berriz-Imperi, Behereko garaian, alegia-gudulari eta guduzale borthitz bezala pintatzen dituzte idazki eta elhezaharrek: hatsapenean lurr ebasle inorganizatuak; ondoren herrialde-eta resuma-eraikitzaile, Waskoniko duke-herria (VIIgn. mendean) eta Nafarroako rege-herria (IX gn. mendean) irazan zitutenak. Hemen, faktu baten interessant da iakitea: orduko euskaldunok zeduzkaten aitzindari eta guduburuzagiak german endako zirela dirudi, beren endakide, Hegoi-aldeko Got eta ipharraldeko frankei aitzi iazarriak. Ezin ukhatuzko german eragin bat euskal gerla-hiztegian, beharr bada goten ganikakoa: gudu = "katus" germanek mailegatu keltakk-hitzetik; iskillu=got. skildu; murga edo morga = got. baurgs; sala (iauregi) = frank. sal; e. a. (...) Ordurarte basati eta anakheian bizi izandako euskaldunek beren endaren gudu eta herri-organizazionerako ahalkeizunen agerraratu zituen legamia ukhan zuketen german elemendu hori. Zorioneko ondorioa ekharri zuen guretzat bi enden elkharr-eragiteak: Euskalherriaren irazaile den Nafarr Statua.Euskaldun germandu zalduntza gudulari hori izan ez balitz, Euskalherritik ere izanen erizela ahantzi beharr ez dugu: gizeli bihurri anarkhistetan banaturik egoen ziran euskaldunak, goiz ala berant hauzoherri hobeki organizaturen batek bereganatu eta assimilatuko zituenak. (...)
Bada, Euskalherriaren oraiko egokera kritikoa kontuan hartuz, berriz ere horrelako gudu-zalduntza baten beharrunean gagozela nabari da. (Mirande/Larrea 1985, 21/22)
Anarkiaren kontra baldin bada nola ezar dezake "Ikurrinik et'ikurrik gabe "? Dirudienez hemen ikusi behar dena da Nietzsche-ren borondate absulutuaren ilustrazioa, ni -aren libertate halaber absulutuaren jalgitzea: gerlariak, estoikoek bezala, berak hauta baitezake hiltzeko modu eta momentua, "Ainendi hil gazterikan, nihaur". Ikuspundu horretan gerlariaren hiltzeko modu nobleena armak eskuan hiltzea delarik, heriotz heroikoa, zaldunek desiratzen dutena.
Ni-aren indar hori ongi azpimarratzen dute othoitzaren ukatze ( = gizagoi Nietzschearrak ez du Jainkorik behar aski azkarra baita bera, ez baita esklaboen arrazakoa) eta burhauaren goraipatzeak (= ez dago gehiago blasfemiaren beldurrik Jainkorik ez baitago): "ezpainetan othoitzik ez, burhau/Itzalik ez."
Bigarren zatian heriotz heroikoaren hapoteosia dugu:
Ainitza gal hats, arima odol
Hiretako, ene jainko-eidol
Zaharra, Lur! mendi-gudu baten,
Iguzkiek inguruz inguru
Nire soin haur, berriz sor haiduru
Hiretan lo, garrez jo lezaten.
Gorago ikusi birilitatearen inguruko itxura edo irudiek jarraikitzen dute, mendi-gudu, iguzkiek, gar(rez), heroiaren sakrifizioaren ideiarekin (odol ) eta lurraren eme itxuraren altxatzearekin (ene jainko-eidol/Lur, berriz sor haiduru, Hiretan lo).
Jainko monoteistaren ezabatzearekin jainko-eidol paganua agertzen da, jainko hau Lurra delarik = aberria, erran nahi da heriotz heroikoarekin bat egiten duen itxura.
Lurra ama bilakatzen da gorputzak, preseski, bertikalitatea galtzen baitu umeuntzian gorderik dagon haurraren itxura hartuz. Heroiaren hilikia haur bihurtzen da lurraren sabelean baina denbora berean haren maitale, alokutiboaren erabiltzeak (hiretan lo) erakuten duen bezala; ber denboran, eguzkiaren irudiak heroiaren izate maskulinoa hartzen du haren gar falikoek lurrean dagon gorputza jotzen dutela.
Zutasunarekin hasi zen poema borobilarekin bururatzen da, eguzkiaren ziklo eternalaren irudiarekin Niezscheren Zarathoustran betiereko itzultzea den gai nagusiaren sartzearekin. Heroia, arra eta eguneko eremukoa denez, eguzkiaren metaforak baitu lurrarenak baino haise hobekiago definitzen.
Azpimarratu behar da heriotz heroikoa beti indarrari lotua dela eta ez daitekeela izan tristea, euforikoa eta handikoia baizik, horregatik poemaren ondarrean argia emendatzen da (Iguzkiek), poesiak Wagnerren24opera baten azentu musikalak hartzen dituela.
*Oharrak
(21)Sonetoraren eraikuntza tradizionala (ikus errenazimendukoen presentazioa) errespetatuz ez genituzke: bi lauko + bi hiruko, presentatzeko formak pentsarazten ahal digun bezala baizik eta: bi lauko + bi seiko bat distiko monorrimiko batez (10E/10E) eta erima besarkatudun lauki batez (10F/10G/10G/10F). Kasu honetan, dirudienez, Mirandek Ronsard-ek Epitaphe de Marie-n erabili zuen italiar sonetoaren forma darabil.
(22)Oihenarten arabera, eresi = "récit, vieille chanson qui contient quelque histoire ou narration".
(23) Ikus ia klasikoa den Gilbert Durand-en Structures anthropologiques de l'imaginaire-n (Bordas, Paris, 1969) agertzen den bi eremu handien banaketa ("eguneko eremu" -eta "gaueko eremu") hemen eta beste Miranderen poema frangotan tematikak modu horretan bereiz ditzakegu.
(24)Richard Wagnerren mireslea zen Jon Mirande: "Nik ere maite ditut aipatzen zinauzkidan ereslariak bai eta Wagner ere. Tannhaüser, Parsifal osoki atsegingarri zaizkit." (Mirande/Urkizu 1995, 24)
Tannaüser XIII. mendeko aleman poetaren inguruan eraiki zen leiendaz baliatzen da Wagner: seigarren gurutzada egin eta gero Tannaüser-ek bizi likitsa eraman ondoren, zazpi urtez joan zen Venus-ekin bizitzera Turingia-ko leize batera. Azkenean, egin zituen bekatuetaz dolu zelako barkamenduaren eskatzera joan zen Aita Sainduarengana. Leiendak dio Aita Sainduak erran ziola bere makila nola ez zen loratzen ez ziola Jainkoaren barkamendua ematen ahal. Handik hiru egunetara makila loratu zen bainan berantegi; Tannaüser etxera itzulia zen eta Aita Sainduak ez zuen aurkitzen ahal izan non zen. Azkenean, heroiak ez du erreusitzen bere eginbeharra sobera izpiritu girixtinoa duelakotz. Parsifal-en, berriz, germaniar mitoak utzi eta keltiarrak hartzen ditu Wagner-ek bere azken opera izanen den obran. Parzifal Graala ren lortzeko duin den heroi garbiaren inguruan eraikia da obra. Hiru alderdi suma ditzakegu: salbamendu girixtinoaren gaia, Schopenaueren urrikaltasuna eta budisten ukoa.
Richard Wagner-ek sekulako eragina ukanen du nazional-sozioalismoan eta bereziki Hitleren baitan. Piere Milzak ematen duen esplikazionea hauxe da:
" Avec Wagner, qui meurt en 1883 mais dont l’influene est considérable à la fin du du XIXe siècle et au début du XXe, (la musique) se veut à la fois art intégral (musique, poésie, décor) et réponse au désenchantement de l’homme, à une vision pessimiste du monde que l’auteur de la tétralogie a héritée de Shopenhauer. Cette réponse, Wagner la recherche, comme Nietzsche qui fut un moment son disciple et son ami, dans le chant obscur de l’instinct et de la passion, dans le goût violent de la douleur, du sang et de la mort et dans le retour volontaire au néant. En mêlant ainsi l’exaltation des forces instinctives et le culte du passé allemand (légendes germaniques et aussi vision idéalisée de l’Allemagne médiévale), Wagner traduit en langage musical les aspirations d’une génération qui cherche à la fois à justifier ses ambitions et à se dépasser elle-même à travers le mythe grandiose de la Nation et de la Race. Son influence sur les pangermanistes, et après la guerre sur le national-socialisme, sera immense. Mais indépendamment même de sa dimension “germanique”, la musique wagnérienne trouve jusqu’à nos jours des admirateurs fanatiques parmi les pratiquants des cultes nationaliste d’inspiration fascisante. Le fait que dans un passé très récent les meetings de certains mouvements néo-fascistes européens aient été baignés d’accents wagnériens témoigne moins de la nostalgie pure et simple des parades de Nuremberg que de la permanence du phénomène et de l’attachement tenace à une façon d’exprimer, non pas anrchiquement, mais dans le cadre d’une tradition “romantique” résolument tournée vers le passé, l’explosion des pulsions instinctives et irrationnelles. ” (Les fascismes, 18. or. )
