gipuzkoakultura.net
"Gogoetan nengoelarican egun batez cer perpaus
hautatuco nuen gure gazteriari aippatceco, gogora
citçaitan, hei guehienic agrada ahal daquiqueten
gauça dela gerla..."
(Joannes Etxeberri Sarakoak, "Escual-Herrico gazteriari"n.)
"...ezen gizonak ez dira elkharren bethe: horrela
mintzatzen da Zuzentarzuna."
(Friedrich Nietzsche´k "Also sprach Zarathustra"n.)
Izen haur harrtzea duten Euskaldunik gehienak, erran nahi dut, beren herria aske eta beren hizkuntza ohoretan ikhusi nahi dutenak, azken menderdion Europa iharrosi duten iazarrkhundeetan demokrazien alde ibili izan dira, nehoizko usterik hoberenekin: asmo demokratikoa euskaldungoaren ikurrik nabariena dela era nazione handi demokrazi-zainek gudua irabaziz, Euskadirentzat irrikatzen zuten askatarzuna emanen zeraukotela uste baitzuten. Azken phondu huntaz zer gerthatu den ikhusi dugu. Demokraziek gudua irabazi dute, bainan heietan igurikipen iarri eta heien aldamenean gudukatu zuten euskaldunak ez dira horrengatik askeago. Aitzinetik bezala bi zathitan dagoz: batzu askatarzunaren zaindari omen dan statu baten nagusigo-pean, herrien arrteko batzarr orotan enda-erhaiteka kondemnatzen duena, haren politika ordea, bereganatu dituen enda zuri, beltz edo hori guztien kulturen suntzi-arazteari doalarik; atzo, diktadore zelakoan demokraziek arbuiatzen zutena, egun, aldiz, beren UNESCO'n era hitz-harmen oikonomikoetan onharrtzen duten statu-agintari batek oindikatuak bertzeak. Nazione handien lokera hori delata, euskal-abertzaleak haurrñoak bezala intzirika dabiltza, salhatu izan direla hotsez. Bainan zer! iokera hori egoki baino egokiago da, ahanzkorr izaitean baitatza demokrazien verthutea, demokrata batek zionez.
Intzirika ibili baino norberak bere uste eta konzepzioneen kritika egiati bat egin leza hobe litzateke, demokraziekin khidetze hori, bai eta asmo demokratikoarekin euskal-nazionalismuaren identifikatze hori Euskalherriaren onerako izan direnz eta direnz ikherrtuz.
Paradoxotan ari naizela dirudike, bainan Euskaldunak zinezko demokratak behin ere izan direnik uste ez dudala aithorr dut non ez ba da azken garai huntan, atzerritikako era sozialak ekharri landerreriak, atzerritarr ikastetxeak eta Tomako Elizaren kristaudemokraziak deragieten influentza hirurkoitza dela zio. Euskaldunetaz mintzatu izan den errankhunik zuhurrena Le Play soziologuarena zait: lurginzalduntza bat zirela, alegia. Zaldun eta aitorseme ziran egiaz, beren burua "etxeko jaun" izendatzen zuten lurrgin hek, etxeko guztien, emazte, haurr eta sehien nagosi zirenok, ez nabaski Romako pater familia garratzen antzoan, haatik gutiago feminismuak eta "puerismuak" indarrgabetzen duten sendi modernan bezala. Eta Euskaldun gehienak etxalde baten iaube eta beraz etxekoiaun zirelakotz, elkharren bethe ziran oro, heien gizartean zuzenbide gabeko gizamailik ez zelarikan. Horregatik euskalkulturaren demokrazitarzunaz hitz-egin ahal izan da. Emanak alderdikerizko aitzin-eritzirik gabe harrtuz, ordea, Euskalherrian ere egoile guztiak cives optimo jure ez zirala, bainan aitzitik, kasta lekhorekoak eta hunki-ezinak ere zegoela ezagutu beharr da: h.n. Gaskoinak, jitoak, juduak, Agotak e.a. Hauien aurkha negurri gogorrak erabaki ohi zituen lege-emalleak, zenbaitek Euskaldun idiosynkrasis onhesleaz zernahi erranik edo idatzirik ere. Erraiterako, Nafarroan sarr zedin Jito edo Buhameari legeak ehun zigorrada eman lekion manatzen zuen; eta Bizkaiko juduez... Gaztelako regeari galdelthu beharr ukhan zeraukoten Euskalherrian egon ahal izaitekotz. Lizarrako pograma ere aipha dezagun. Gure arbasoen "bidegabekeri" horrtaz ahalketu beharr dugua egungo Euskaldunok? Nire ustez, bozkariotu beharr genduke, orduko Euskaldunek beren ondoreko anhitzetan guttiagotarzun-komplexua ez zutela bai ordea bertzeen enda baino gehiagotzat euskal enda ioiten zutela derakhusate-ta.
Folklorearen ikherrtzeak odolgarbitarzunezko hauziei garrantzi handia zemaietela agerrtzen du; odol-garbitarzun horren erakhustekotz mazmarroak (sic), h.d. atharigainean ibenitako blasoinak zerabiltzaten. Horiek orok demokraziaren kolore guti dute, eza? (sic)
Badarik ere, lurrgin zalduntza bat izan aitzin, gudulari-zalduntza bat izan ziran Euskaldunak. Lurrgintza berant samarr sarrtu zan gure herrian, atzerritarrek ekharririk nabaski (beharr bada Romako soldatu-laborariek) hizkuntzaren ikherrtzetik agiri denez. Lehen abere-haztetik bizi izan ziran Euskaldunak; artzain-kultur jori bat erakhusten du euskarak bai eta guduegitetik ere, Gure arbaso zaharrei buruz zehatzapen guti dakigu; Historian agerrtzen diren orduko, berriz - Imperi Behereko garaian, alegia gudulari eta guduzale borthitz bezala pintatzen ditute idazki eta elhezaharrek: hatsapenean lurr ebasle inorganizatuak; ondoren herrialde -eta resuma- eraikitzalle, Waskoniko duke-herria (VII gn. mendean) eta Nafarroako rege-herria (IX gn. mendean) irazan zitutenak. Hemen, faktu baten interessant da iakitea: orduko euskaldunok zeduzkaten aitzindari eta guduburuzagiak german endako zirela dirudi, beren endakide, Hegoi-aldeko Got eta ipharraldeko frankei aitzi iazarriak. Ezin ukhatuzko german eragin bat euskal gerla hiztegian, beharr bada goten ganikakoa: gudu = "katus" germanek mailegatu keltarr-hitzetik; iskillu = got. skildu; murga edo morga = got. baurgs; sala (iauregi) = frank. sal; e.a. Zer nahi den, german aitzindariok gallo eta ibero-roman artean ez anzo gudulari indigenak (euskaldunok) zituten beren meneko; gehiago dena, berek euskal anzoko izenak zeduzkaten - Azenari, Lupus = Otsoa, Gartzea, Santx Mitarra (menditarra?) - eta textuetatik nabari denez, euskaraz hitz egiten zuten. Bertakotu ziran osoki, bertakoak hein batean germandu ba ziran ere. Ordurarte basati eta anarkheian bizi izandako euskaldunek beren endaren gudu eta herri-organizazionerako ahalkeizunen agerraratu zituen legamia ukhan zuketen german elemendu hori. Zorioneko ondorioa ekharri zuen guretzat bi enden elkharr-eragiteak: Euskalherriaren irazaile den Nafarr Statua.
Euskaldun germandu zalduntza gudulari hori izan ez ba litz, Euskalherririk ere izanen erizela ahantzi beharr ez dugu: gizeli bihurri anarkhistetan banaturik egoen ziran euskaldunak, goiz ala berant hauzoherri hobeki organizaturen batek bereganatu eta assimilatuko zituenak. Geure herriaren Historiak nola bertzeenak, indarrak duela bethi gizasaldo amorphea gizarte organizatu bortxatzea, bilhakatzen phorogatzen du. Zuzen da hori: ezen bortxatzea borthitzenari dagoko.
Bada, Euskalherriaren oraiko egokera kritikoa kontuan harrtuz, berriz ere horrelako gudu-zalduntza baten beharrunean gagozela nabari da. Hiltzera doa gure herritarzuna, eta ez gudukarien herio ohogarriaz, endakatzezko herioaz baizik -ahalke- izangarriagorik ez baita. Askatarzuna galdu dugu eta gure ekhintzako aberastarzunak arrotzek gozatzen ditute. Areago da ordea, geure ethniaren osotarzuna ere galurhen baitago, euskaldun elemendu garbien herr-bertzeatzea eta bertze endako, guretzat onura gutiko elemenduez haien ordezkatzea dela kausa. Atzerritarrekiko ezkontzek mestizen problema aurkhezten deraukute, behin askatu beharko duguna - baina nola? (Atzerritarrekiko ezkontzak oro kaltegarri direnik ez dut erraiten: odol-gurutzatze zenbaitek on dakharrkigukete eta nezessari ditugu; eskontideen enda batere kontuan harrtu gaberik egiten direnak ditut arbuiatzen). Baserritarrtza euskaldun sentho eta garbi egon eta bethi ere "zalduntza" bat dela, bainan egungo kulturan ez du lehen bezainbat garrantzi eta gainera, euskaldun anhitz lurrgintza utziz hirietaratu dira, bertzeak bezala arbaso-gabeko proletari edo buries ttipi egin baitira heietan.
Euskaldungoaren endakatze hori egokera politikotik doa dudarik gabe eta haren aurkha sendagailu politiko bilhatzea sori da -bainan are euskaldun gehienak ioiten dituen gutiagotarzunezko komplexutik. Horrek eraginik enda burgoitarzun oro galtzen dute eta Frantzitarr edo espainitarr kultur-nirvânan beren nortarzun oro honda dadin baizen ez dute irrikatzen. Gutiagotarzun komplexu bat emaiten ez zaieno, euskaldungoak burua ezin iaso dezake uste dudanaz.
Euskal-abertzaleak bihotzez maite ditut... Bihotzak ordea, itsutu beharr ez gaitu eta aberrtzaleok, euskaldun gendeari, batez ere gazte-gendeari io-muga aski gora bat ezin eman deraukotela agiri da. Horrengatik dira, heien seme-alhabetarik hainbat eta hainbat emankhorrago eta sakonago dirudieten doktrinen alde su eta khe iarrten: marxismu, internazionalismu edo bertze-ismu batzu, gure herriari on guti dekharrkeotenak. Askatarzuna gura izaitea guti da. Azkarrtarzuna gura izaitea hobe da. Zazpiak-Bat parolak herrialde ttipi baten zedarrietan barnen koka ez diteken arima handia ezin sukharrt dezake eta "Arbol Malato" delakoaren ideala, irenduen ideal bat da ene aburuz. Zuzenaz dagokunaren eskatzeak ez du valio: zerbait izaitekotan, dagokuna, baino gehiago eskatu beharr dugu, legezkoak baino argumendu hoberenak ditugula, erran nahi dut, indarreko argumenduak.
Euskaldunei premia dituten endarekiko gehiagotarzun-komplexu eta indarrezko ideal hoien emaiteko biderik egokienetarik bat, gudu-zalduntza berri baten kreatzea lizatekela uste dut. Bidenabarr euskaldunon-odolgarbitarzunaren begiratzeko ardura luke zalduntza horrek: horrtarakotz, blasoin eta bertze emblema jeraldikoen harrtzara erabiltea on genuke beharr bada. Asmo horrek irakurrleak zaletzen ba ditu, zaldun berri hoik nola hautets litezken bertze artikulu batean azalduko dut.
